Psikolojik Travma Nedir?
“Kişinin duygusal olarak üstesinden gelmekte zorlandığı, beden bütünlüğünü, akıl sağlığını ve hayatını tehdit eden aşırı stres verici durumlar ve deneyimler” psikolojik travma olarak değerlendirilmektedir (Pearlman ve Saak, 1995, s.60). Travmatik olay sırasında ve sonrasında yoğun korku, çaresizlik ve dehşet hissedilebilir.
DSM 5 Tanı Ölçütleri kitabına göre travmatik deneyimler 4 ayrı başlıkta toplanmıştır:
- Doğrudan örseleyici olay(lar) yaşama
- Başkalarının başına gelen olayları doğrudan doğruya görme
- Bir aile yakınının ya da yakın bir arkadaşının başına örseleyici olay(lar) geldiğini öğrenme
- Örseleyici olay(lar)ın sevimsiz ayrıntılarıyla yineleyici bir biçimde ya da aşırı bir düzeyde karşı karşıya kalma
Yukarıdaki kriterlerde de bahsedildiği gibi psikolojik travma sadece kişinin kendisine yönelik bir tehdit deneyimi olması durumunda meydana gelmemektedir; bir başkasının travmatik deneyimine şahit olmak ya da duymak kişiyi travmatize edebilmektedir. Örneğin, belli meslek grupları (acil çalışanları, avukatlar, travmayla çalışan psikologlar, sosyal hizmet uzmanları, polisler, itfaiyeciler vb.) travmatik deneyimlerle sıklıkla karşılaştıkları için bu alanlarda çalışan kişiler de psikolojik travma yaşayabilmektedir.
Travmatik deneyim “düz olan hayat çizgisinde bir dramatik bir kırılma” olarak değerlendirilmektedir. Travma sonrasında verilen tepkiler “anormal duruma verilen normal tepki” olarak düşünülebilir. Ancak yaşanan olayın üstünden belli bir zaman geçmesine rağmen kişinin eski işlevselliğine geri dönmemesi bir sinyal olarak görülüp dikkate alınmalıdır. Kişinin sahip olduğu kaynaklar, daha önce stresli bir durumla karşılaştığında kullanmış olduğu başa çıkma yolları bu deneyim sonrasında işe yaramamaktadır.
Travmatik olaylar insan eliyle gerçekleşen travmalar (taciz, tecavüz, her türlü şiddet, savaş gibi), doğal afetler (deprem, yangın, sel gibi) ve kazalar olmak üzere üç başlıkta sınıflandırılmaktadır. Travmatik olayın yapısına göre olayın etkileri ve olaya verilen tepki değişmektedir (Aker, 2012).
Travma subjektif bir deneyimdir. Aynı deneyimi herkes farklı algılayıp bu deneyime farklı tepkiler verebilir. Önceki yaşantılar, daha önce bir travmatik deneyim yaşamış olmak ya da olmamak, psikiyatrik geçmişin olup olmaması, kişilik özellikleri, sosyal destek kaynakları gibi birçok değişken de travmatik deneyim sonrası belirtilerin kişiden kişiye değişmesinde etkilidir.
Travma Sonrası Ne Tür Belirtiler Görülür?
Travma sonrası belirtiler 4 ana başlık altında toplanabilir; travmatik olayı yeniden yaşantılama, kaçınma/küntleşme, aşırı uyarılmışlık ve eşlik eden diğer belirtiler (Aker, 2012).
- Travmatik olayı yeniden yaşantılama
Olayı elinde olmadan tekrar tekrar anımsama,
Aynı sahnenin tekrar tekrar zihinde canlanması
Olayla ilgili kabuslar veya sıkıntılı rüyalar görme
O olayın bazı öğelerini yeniden yaşıyormuşçasına hissetme ve öyle davranma
Travmayı hatırlatan tetikleyici olaylarla yoğun bir psikolojik sıkıntı ve fizyolojik tepki hali yaşama
2. Kaçınma- Küntleşme
Travmatik olayla ilgili duygu, düşünce ve konuşmalardan kaçınmak için özel bir çaba harcama,
Olayı hatırlatan etkinlik, durum ve kişilerden kaçınma,
Olayın önemli bir bölümüne ilişkin amnezinin ortaya çıkması,
Dış dünyaya tepki verme düzeyinde azalma,
Daha önceden sevilen etkiliklere karşı ilgi kaybı ve bunlara katılımda azalma
İnsanlardan uzaklaşma ya da yabancılık duyma
Bazı duyguları duyumsayabilme yetisinde azalma
Meslek, evlilik, çocuklar veya yaşam süresi ile ilgili olumsuz duygular ya da geleceği kalmadığı duygusunu yaşama
3. Aşırı uyarılmışlık
Uykuya dalmakta veya uykuyu sürdürmekte güçlük,
Sürekli tetikte olma hali,
Çabuk irkilme,
Çabuk sinirlenme ya da öfke patlamaları,
Yoğunlaşma ve işleri bitirmekte güçlük yaşama
4. Eşlik eden diğer belirtiler
Suçluluk, utanç, umutsuzluk, değersizlik duyguları
Kişilerarası ilişkilerde bozulma
Duygulanımda iniş çıkışlar
Kendine zarar verici davranışlar
Dürtüsel davranışlar
Dissosiyatif belirtiler
Somatik yakınmalar
İnanç yitimi, ümitsizlik ve çaresizlik hissi
Toplumdan uzaklaşma
*Travma sonrası stres bozukluğu belirtileri tedavi edilmezse yıllarca etkisi sürebilir ve kişinin işlevselliği üzerinde olumsuz etkilere yol açabilir.
Psikolojik Travma Nasıl Tedavi Edilir?
Danışanın psikolojik travma hakkında bilgilendirilmesi, belirtilerin “anormal duruma verilen normal tepkiler” olduğunun bilgisinin verilmesi tedavide büyük önem taşımaktadır. Travma tedavisinde danışanın danışmanla yargılanmadığını, anlaşıldığını düşündüğü bir ilişki kurması ilerleme açısından çok değerlidir. Danışanın yaşadıklarını, hissettiklerini, düşündüklerini anlatmasına imkan verilir. Yaşananların anlamlandırması için güvenli bir ortam sağlanır.
Bireyin kaybettiği güvenlik duygusunu, işlevselliğini ve sosyal ilişkileri geri kazanması üzerinde çalışılır. Kaynak güçlendirmesi yapılır, daha geniş başa çıkma yollarını kullanmasını sağlamak için iş birliği içinde çalışılır.
Travmatik bir deneyim yaşamış bir birey bu deneyimden güçlenmiş olarak çıkabilir. Stresle nasıl daha iyi baş edebileceğini öğrenmiş, kendine güvenen, sahip olduğu kaynakları daha iyi kullanabilen, daha anlamlı bir hayat yaşayan biri olarak yaşamlarına devam edebilmektedir.
