“Her şeyde bir çatlak vardır; ışık oradan girer içeri.” – Leonard Cohen
Psikoloji literatürü, psikopatoloji ve bozukluk gibi olumsuz sonuçlara vurgu yapan bir dile sahiptir ve çalışmalar ağırlıklı olarak bu kavramlar üzerinedir. Risk faktörleri üzerinde çok çeşitli araştırmalar vardır, fakat bireyleri koruyan faktörler yeterince bahsedilmemektedir. Psikolojinin bozuk olanı iyileştirme, şifa dağıtma gibi bir rolü baskın olarak görülmektedir, fakat patoloji odaklı gözlüğü çıkarıp bakıldığında görülen odur ki popülasyonun çoğunluğu hastalardan oluşmamaktadır. İnsanların % 50-66’sı yaşadıkları zorlukların üstesinden gelebilmektedir. Bireylerin potansiyellerini farkına varmasını sağlamayı amaçlayan Pozitif Psikoloji de temellerini bireylerdeki bozuk, olumsuz tarafların dışında sağlıklı çoğunlukta nelerin iyi gittiğine odaklanarak oluşturmuştur.
Pozitif psikolojinin önemli bileşenlerinden biri haline gelen ‘psikolojik sağlamlılık’ (psychological resilience) kavramı da yaklaşımlardaki bu değişimle birlikte literatürde daha geniş yer bulmuştur. Kavram Latince “resiliens” kökeninden gelmektedir; maddenin elastikliğinin olması, eski formuna kolayca dönebilmesi anlamını taşımaktadır.
Bireyler zorlandıkları yaşam olayları sonrasında homeostazislerinde (dengede) bozulma meydana gelir; olumlu bir adaptasyona ve büyümeye ihtiyaç duyarlar. Sağlamlık özellikle travma gibi olumsuz yaşam olaylarında bireylerin yeni duruma olumlu bir şekilde adapte olmalarına ve büyümelerine işaret etmektedir. Sağlamlık psikopatolojinin olmamasından veya travma sonrasından iyileşmeden çok daha fazlasıdır. “Sağlam” (resilient) olan bireyler, aileler ve topluluklar güçlü yanlarını ortaya çıkan zorlukların problem olmasını engellemek için kullanırlar, zorlayıcı durumu yeniden düzenlerler.
Psikoloji kaynaklarına bakıldığında psikolojik sağlamlılık kavramı üç ana başlıkla açıklanmaktadır;
a) risk faktörleri/zorluk,
b) olumlu uyum gösterme ve baş etme, yeterlilik,
c) koruyucu faktörler.
Konuya dair literatürdeki ana temalar bir araya getirildiğinde psikolojik sağlamlılık kavramını şu şekilde açıklayabiliriz; olumsuz bir yaşam olayı, travma ya da stres verici olaylar sonucunda koruyucu faktörlerin yardımıyla olumlu bir adaptasyon gösterme ve bu deneyimle etkili biçimde başa çıkabilme becerisidir. Psikolojik sağlamlığın oluşması için olumsuz koşulların varlığı gerekmektedir; olumsuz yaşam olayları olmadığı takdirde bazı alanlarda başarılı olan birey ancak başarılı veya yeterli olarak tanımlanabilir.
Olumsuz yaşam olaylarına rağmen bazı bireylerin sağlıklı adaptasyon göstermeleri akıllara şu soruyu getirmektedir: Olumsuzluklar karşısında psikolojik sağlamlık göstermesindeki koruyucu faktörler nelerdir? Psikolojik sağlamlık görülen kişiler için koruyucu faktörlerin ne olduğu üzerine yapılan çalışmalar üç unsura dikkat çekmektedir; bireysel faktörler, aileyle ilişkili faktörler ve çevresel faktörler. İçsel güç ve sosyal destek sağlam bireylerde olumsuzluklarla baş etmek için yardımcı unsurlardır. Sağlamlığa katkı sağlayan olumlu kişilik özellikleri; pozitif mizaç, yüksek zeka, yüksek benlik saygısı, içsel denetim odağı, etkili problem çözme becerileri, akademik beceriler ve geleceğe dair olumlu bakış açısına sahip olmak gibi özellikler olarak değerlendirilmektedir.
